Tętniaki mózgu

Co powinien Pan/Pani wiedzieć o tętniakach mózgu
oraz ich leczeniu na drodze embolizacji

Informator dla chorych

Czym jest udar mózgu i przemijający atak niedokrwienny?

Mózg, jak inne części i organy ludzkiego ciała, składa się z komórek i naczyń krwionośnych, które zaopatrują je w tlen i składniki odżywcze. Słowo udar oznacza każdą chorobę, która prowadzi do śmierci komórek mózgu. Udar może wywoływać różnego typu objawy kliniczne, w zależności od tego której części mózgu dotyczy. Niektóre rejony mózgu mogą ulec całkowitemu wyłączeniu bez wystąpienia żadnych objawów klinicznych. W innych częściach mózgu, ważnych czynnościowo, nawet niewielkie zaburzenie ukrwienia prowadzi do poważnych zaburzeń, takich jak ślepota, trudności w mówieniu, niedowład połowiczy (ręki i nogi po tej samej stronie) lub nawet do śmierci.

Większość udarów spowodowana jest zamknięciem naczynia mózgowego lub przerwaniem ciągłości jego ściany (pęknięciem) prowadzącym do wynaczynienia się krwi. W przypadku zamknięcia naczynia, część mózgu przez nie zaopatrywana nie otrzymuje wystarczającej ilości tlenu i substancji odżywczych. Gdy stan taki utrzymuje się zbyt długo dochodzi do śmierci komórek i tzw. udaru niedokrwiennego mózgu. Jednak, gdy zamknięcie naczynia nie trwa długo, nie prowadzi do śmierci komórek, lecz tylko do wystąpienia krótkotrwałych, przemijających objawów neurologicznych utrzymujących się przez kilka minut lub godzin, objawy takie nazywa się przemijającymi atakami niedokrwiennymi (ang. TIA). Są one oznaką poważnej choroby, która nie leczona może prowadzić do udaru niedokrwiennego mózgu i wystąpienia nieodwracalnych zmian z nim związanych.

Mimo, że część komórek mózgowych jest nieodwracalnie uszkodzona przez udar, komórki zdrowe otaczające chore miejsce mogą czasami przejąć ich funkcję, dlatego właśnie u niektórych chorych z udarem dochodzi całkowitego lub częściowego wycofania się objawów klinicznych.

Krwotok mózgowy stanowi kolejną częstą przyczynę wystąpienia udaru. Krwotok spowodowany jest wynaczynieniem się krwi do mózgu na skutek choroby naczynia, którą może być tętniak.

Co to jest tętniak?

Tętniakiem nazywa się nieprawidłowe uwypuklenie na zewnątrz ściany naczynia tętniczego. Uwypuklenie może dotyczyć pełnego obwodu ściany naczynia na pewnym jego odcinku (tętniak „wrzecionowaty” patrz ryc. 1c) lub może występować w formie worka wychodzącego z niewielkiej części ściany naczynia (tętniak „workowaty” patrz ryc. 1a i b). Tętniak może wytworzyć się na każdej tętnicy ludzkiego organizmu, lecz tylko tętniaki naczyń mózgowych odpowiedzialne są za wystąpienie udaru. Obecność tętniaka prowadzi do wystąpienia pewnych zaburzeń. Jeżeli worek tętniaka pęknie (ryc. 2.) krew dostaje się do tkanki mózgowej lub do przestrzeni ściśle przylegającej do niego nazywanej przestrzenią podpajęczynówkową. Ocenia się, że w Stanach Zjednoczonych, co roku od 12 000 do 28 000 ludzi cierpi na „tętniakowe” krwawienie podpajęczynówkowe. Pierwszym objawem krwawienia jest „najgorszy w życiu” ból głowy, po którym następują nudności i wymioty. Często występuje także podwójne widzenie, sztywność karku lub utrata przytomności.

Ryc.1a - Tętniak o wąskiej szyi

Ryc.1b - Tętniak o szerokiej szyi

Ryc.1c - Tętniak wrzecionowaty

„Tętniakowe” krwawienie podpajęczynówkowe uznane jest za stan wymagający nagłej pomocy medycznej. 10%-15% chorych umiera zanim dotrze do szpitala, a ponad połowa w ciągu 30 dni od wystąpienia krwawienia. W grupie tych, którzy przeżyją, u ok. 50% chorych objawy udaru nie cofają się. Objawy udaru często pojawiają się do dwóch tygodni po krwawieniu. Dzieje się tak dlatego, ponieważ wynaczyniona krew drażni powierzchnię naczynia krwionośnego, które kurczy się („skurcz naczyniowy”) powodując zmniejszony napływ krwi do tkanki mózgowej. Leczenie chorych z „tętniakowym” krwawieniem podpajęczynówkowym polega na zapobieżeniu wystąpienia skurczów naczyniowych, zapewnieniu ciągłego jak najlepszego przepływu krwi przez naczynia, w których taki skurcz wystąpił, a w końcu na wyłączeniu tętniaka z krążenia, tak by zapobiec powtórnemu krwawieniu.

Na czym polega badanie arteriograficzne?

Badanie arteriograficzne (inaczej naczyniowe) jest badaniem diagnostycznym wykonywanym najczęściej przez radiologa w pracowni angiograficznej, przy użyciu promieni Roentgena. Celem badania jest określenie przyczyny udaru oraz ustalenie możliwych do zastosowania metod leczenia. Cienka plastikowa rurka nazywana cewnikiem jest wprowadzana do układu tętniczego najczęściej przez tętnicę udową, którą nakłuwa się w okolicy prawej pachwiny. Następnie cewnik wprowadzany jest do poszczególnych naczyń zaopatrujących mózg w krew, na których może występować tętniak (ryc. 5). Przez cewnik podawany jest wodny roztwór soli jodu („kontrast”), który widoczny jest w promieniach Roentgena, jednocześnie podczas wstrzyknięcia wykonywane są zdjęcia. Badanie angiograficzne pozwala na dokładne zlokalizowanie tętniaka, ukazanie jego kształtu i rozmiarów oraz określenie naczynia, z którego wychodzi. Na podstawie wszystkich tych informacji o chorobie, Państwo wraz z lekarzem będziecie podejmowali decyzję o rodzaju leczenia jakie powinno być zastosowane.

Jak leczone są tętniaki?

Tętniaki mogą być leczone na drodze operacji chirurgicznej (dojście na zewnątrz naczynia) lub na drodze embolizacji wewnątrznaczyniowej (dojście od wnętrza naczynia).

Operacja neurochirurgiczna wymaga otworzenia pokrywy czaszki w celu wprowadzenia instrumentów chirurgicznych. Celem operacji jest wyłączenie worka tętniaka z krążenia przez zamknięcie szyi tętniaka specjalnym zaciskiem („klips”) – ryc.3.. Jeżeli w worku tętniaka znajduje się skrzeplina założenie klipsa zapobiega jej przemieszczeniu się do światła tętnicy, porwaniu przez prąd krwi i spowodowaniu udaru. Operacja neurochirurgiczna jest najczęściej stosowaną metodą leczenia tętniaków.

W odróżnieniu od operacji neurochirurgicznej leczenie na drodze wewnątrznaczyniowej przeprowadzane jest w pracowni angiograficznej za pomocą cewników podobnych do tych używanych w trakcie arteriografii. Poprzez cewnik worek tętniaka jest wypełniany materiałem embolizacyjnym („spirale” platynowe), co zapobiega wpływaniu krwi do jego wnętrza. Technika leczenia tego rodzaju nazywa się embolizacją (ryc. 6).

W pewnych przypadkach, cechy tętniaka: kształt, umiejscowienie, wielkość, umiemożliwiają przeprowadzenie leczenia tak na drodze embolizacji jak i operacji chirurgicznej. Wtedy lekarz może zadecydować o podjęciu próby leczenia przez zamknięcie naczynia, z którego wychodzi tętniak. Leczenie tego typu może być przeprowadzone metodą chirurgiczną lub wewnątrznaczyniową. W każdym przypadku przed zabiegiem wykonywany jest test tolerancji, który pozwala przewidzieć wystąpienie objawów ubocznych.

Kto wykonuje zabiegi wewnątrznaczyniowej embolizacji?

Zabieg wewnątrznaczyniowej embolizacji tętniaka jest stosunkowo nową techniką leczniczą wymagającą od lekarza specjalnego przygotowania profesjonalnego. Zabieg jest wykonywany przez neuroradiologa lub neurochirurga, którzy przeszli właściwe przeszkolenie, które trwa od jednego roku do trzech lat.

Na czym polega zabieg wewnątrznaczyniowej embolizacji?

Na zabieg embolizacji chorzy przyjmowani są w dniu poprzedzającym zabieg, rano w dniu zabiegu lub mogą być hospitalizowani dużo wcześniej przed zabiegiem. Chory od północy przed zabiegiem nie może przyjmować pokarmów. Zabiegi embolizacji tętniaków przeprowadzane są najczęściej w znieczuleniu ogólnym, a w wyjątkowych przypadkach w znieczuleniu miejscowym. Czas trwania zabiegu wynosi kilka godzin, jednak najczęściej trudno go dokładnie określić, dlatego też rodzina chorego nie powinna niepokoić się wydłużonym czasem jego trwania.

Po zakończeniu zabiegu chory powinien pozostać w pozycji leżącej na plecach przez około 8 godzin. Pozwala to na zabliźnienie się rany po nakłuciu tętnicy udowej. Chory pozostaje w szpitalu przez co najmniej jedną dobę przed powrotem do domu. Dłuższy pobyt chorego w szpitalu jest uzależniony od stanu klinicznego.

Czy wszystkie towarzyszące objawy znikną po embolizacji tętniaka? Czy będzie konieczna dodatkowa wizyta u lekarza?

Należy pamiętać, iż zabieg embolizacji nie leczy miejsc w tkance mózgowej dotkniętych udarem (nie odwraca skutków udaru). Ma on na celu zapobieżenie wystąpienia powtórnego krwawienia i uszkodzenia innych rejonów mózgu. Chory, u którego wystąpił ciężki udar mózgu może wymagać stałej opieki medycznej nawet po udanym zabiegu embolizacji tętniaka.

W okresie kilku miesięcy od zabiegu, większość chorych powinna mieć wykonane kontrolne badanie angiograficzne. Jest ono wykonywane w celu upewnienia się, że tętniak jest wciąż całkowicie wyłączony z krążenia, nie powiększył się lub nie otworzył. W niektórych przypadkach badania kontrolne wykazują konieczność wykonania drugiej lub trzeciej sesji embolizacji, by całkowicie wyleczyć tętniaka.

Jak się tworzy tętniak? Czy jest dziedziczny? Czy członkowie rodziny chorego powinni być przebadani?

Tętniak jest zwykle efektem zaburzonego przepływu krwi w tętnicy. Krew uderzając w ścianę naczynia powoduje jego uwypuklenie w tym miejscu. Proces tworzenia się tętniaka trwa latami, dlatego tętniaki niezmiernie rzadko występują u dzieci. Do powstania tętniaka może przyczynić się wysokie ciśnienie tętnicze krwi. Rzadkimi przyczynami powstawania tętniaków są choroby, które osłabiają ścianę tętnicy. Jednak w większości przypadków tętniak jest chorobą samodzielną. Nie jest spowodowany żadną inną chorobą, nie wykazuje cech dziedzicznych zatem członkowie rodzin chorych nie są zagrożeni jego występowaniem.

Słowniczek

Arteriografia: (nazywana angiografią) badanie diagnostyczne, które ukazuje szczegółowy obraz naczyń ludzkiego ciała.
Cewnik: cienka, elastyczna rurka, przez którą wstrzykiwany jest środek cieniujący (kontrast) do światła naczynia tak by było ono widoczne w promieniach Roentgena.
Embolizacja: zamknięcie worka tętniaka lub światła naczynia tak, że przepływ krwi zostaje zatrzymany.
Krwotok: wynaczynienie się krwi do tkanki mózgowej.
Przemijające napady niedokrwienne: (nazywane także mini-udarem) czasowe, przemijające zaburzenie przepływu krwi w naczyniu mózgowym, nie prowadzące do śmierci komórek.
Przestrzeń podpajęczynówkowa: przestrzeń ściśle otaczająca mózg.
Skurcz naczyniowy: nieprawidłowe zwężenie tętnicy spowodowane jej podrażnieniem przez krew znajdującą się w przestrzeni podpajączynówkowej. Skurcz naczyniowy często rozwija się jeden lub dwa tygodnie po pęknięciu tętniaka
Tętniak: nieprawidłowe uwypuklenie ściany tętnicy
Udar: każdy proces chorobowy, którego skutkiem jest śmierć komórek mózgowych.
Wewnątrznaczyniowy: odbywający się wewnątrz naczynia krwionośnego
Zawał niedokrwienny: jeden z rodzajów udaru, spowodowany przez zamknięcie naczynia zaopatrującego tkankę mózgową w tlen i składniki odżywcze.